We współczesnym świecie o autyzmie słyszy się dużo i często. Temat ten jest poruszany zarówno przez specjalistów, jak i przez zwykłych ludzi. Istnieje szansa, że nawet w Twojej rodzinie czy w kręgu znajomych jest osoba ze spektrum autystycznego. Skoro nietrudno się              z tym spotkać, wydawałoby się, że nie wywołuje to już niepokoju czy obaw. Jak wygląda to w rzeczywistości? Niestety zupełnie inaczej. Chociaż świadomość ludzi na temat autyzmu ciągle rośnie, wiąże się to głównie z okazjonalnym oglądaniu filmów dokumentalnych albo czytaniem ładnie brzmiących formułek na niebieskich plakatach. Kiedy jednak dochodzi do kontaktu z prawdziwą osobą, rzeczywistym człowiekiem ze spektrum autyzmu, wielu ludzi nie ma pojęcia, jak się zachować. Boją się, że zrobią coś nie tak, a przez taką bezradność potęguje się ich lęk. Czy opis ten pasuje do Ciebie? Co można w takim razie zrobić, żeby tego uniknąć? Poszerzać swoją wiedzę, ale nie o suche informacje i definicje – trzeba szukać praktycznych porad, jak można oswoić autyzm. Poniżej przedstawiamy dziesięć wskazówek, które Ci w tym pomogą.

1. Z nieznanego w znane

Czy wiesz, jaki jest największy problem z lękiem przed osobami autystycznymi? Tak trudno go pokonać, bo wymaga wejścia na nieznany obszar. To, co nieznane, może onieśmielać.               O autyzmie mówi się coraz więcej, ale jest to zaburzenie wciąż względnie niezbadane. Pierwszy raz zostało opisane w literaturze medycznej w 1943 r., ale diagnozy w większych liczbach zaczęły się pojawiać dopiero w XXI w. Lekarze zgodnie twierdzą, że jest to zaburzenie z mnóstwem niewiadomych, nie wskazano dotąd na przykład jednej istotnej przyczyny ich wystąpienia – wymienia się tylko tak zwane czynniki ryzyka. Wiele osób jest przekonanych, że autystyk to osoba nieobliczalna, po której można się spodziewać wszystkiego. Wydaje im się, że potrzebuje on nie tyle specjalnego podejścia, co wręcz traktowania jak jakieś niezwykłe zjawisko. Czują się na to niegotowi i niekompetentni,                       a w rezultacie rezygnują z jakiegokolwiek kontaktu. Takim sposobem ich lęk się kumuluje. Czy zauważasz błąd w tym rodzaju myślenia? Sprowadza ono człowieka wyłącznie do jego problemów rozwojowych, pomija jego charakter i usposobienie, doświadczenia oraz zainteresowania. Tak jakby autyzm miał definiować go w całości. Odrzucając autystyków ze względu na ich nietypowość, można ich łatwo zranić, a siebie pozbawić okazji do poznania wspaniałej osoby. 

Do zapamiętania: Jeśli spotykasz osobę z autyzmem, dostrzegaj najpierw człowieka, a nie jego zaburzenie.

2. Akceptacja na wagę złota

Tylko dlatego, że Tobie coś wydaje się dziwne, nie oznacza, że będzie takie również dla osoby z autyzmem. Osoby autystyczne patrzą na świat na swój własny, wyjątkowy sposób. Spotykają się przez to z brakiem akceptacji na co dzień, dlatego każdy przejaw zrozumienia              z Twojej strony będzie dla nich nie do przecenienia. Bardzo często nie potrzebują one pomocy, nie oczekują, że, kiedy w fiksacji układają przedmioty w rzędy lub jeden na drugim, Ty wytłumaczysz im, że to bezcelowe i sprawisz, że przestaną to robić. Czego naprawdę chcą? Czuć, że akceptujesz ich takimi, jakimi są, z wszystkimi niezwykłościami. Wiedzieć, że mogą się przy Tobie poczuć swobodnie i bezpiecznie, bo tylko w takich warunkach będziesz mieć sposobność się do nich zbliżyć i naprawdę je poznać.

Do zapamiętania: Każdy człowiek chce się czuć akceptowany, zwłaszcza jeśli – tak jak autystyk – często doświadcza braku tej akceptacji.  

3. Prosty i dosłowny język

Autyzm sprawia, że umiejętności przetwarzania komunikatów słabną. Pamiętaj więc, aby, mówiąc do osoby autystycznej, używać jasnego, nieskomplikowanego języka i krótkich wypowiedzi. Jeśli podajesz jej jakieś instrukcje, niech nie zawierają one więcej niż dwóch poleceń. Po oznajmieniu czegoś czy zadaniu pytania koniecznie daj takiej osobie czas na przetworzenie otrzymanych informacji, bez żadnego pośpieszania. Jeśli widzisz, że jakieś zdanie wymaga powtórzenia, powiedz je za pomocą dokładnie takich samych słów. Parafrazowanie wcześniejszej wypowiedzi, nawet mimo identycznego sensu, skutkuje tym,  że autystyk będzie musiał powrócić do punktu startowego, zaczynając przetwarzanie od nowa. Co jeszcze ma tutaj ważne znaczenie? Unikanie języka metafor. Zaburzenia autystyczne sprawiają, że przenośne i abstrakcyjne wypowiedzi stają się zagadką nie do rozwiązania. Jeśli powiesz autystykowi: „Jestem tak zmęczony, że zaraz odpadną mi nogi”, prawdopodobnie wpadnie on w panikę, spodziewając się, że naprawdę stracisz kończyny. Zmieszanie wywołają u niego też przysłowia czy sformułowania typu „Trzeba mieć oczy dookoła głowy”. W jego umyśle język jest dosłowny. To znaczy, że mówienie do niego wymaga świadomości i czujności. Nie odnoś jednak wrażenia, że to oznaka braku inteligencji. Osoba z autyzmem często rozumie znacznie więcej, niż Ci się wydaje. Niestety po prostu nie radzi sobie z ubieraniem w słowa tego, co chciałaby przekazać. Co więcej, dla autystyków specyficzne jest recytowanie długich akapitów trudnych i zawiłych tekstów, nawet bez zrozumienia sensu, tylko dlatego, że mu się spodobały. Czasem trudno wyczuć, co taka osoba właściwie wie, co jest dla niej jeszcze niejasne.

Do zapamiętania: Komunikując się z osobą autystyczną, trzeba używać krótkich                              i zrozumiałych komunikatów oraz zwracać uwagę na dosłowność języka.

4. Skupienie na autystyku, nie na osobach wokół

Co się dzieje, kiedy człowieka przepełniają emocje? Chce znaleźć dla nich ujście. Zdarza się, że uzewnętrznia je w sposób mało komfortowy dla osób obecnych przy nim. W przypadku osoby z autyzmem te przeżycia są najczęściej znacznie silniejsze. Co z tego wynika? Może ona zupełnie nie kontrolować swoich emocji i robić coś, co przyciągnie uwagę obserwatorów. Taki publiczny pokaz chaosu wymaga od jej bliskich jednego: ignorowania widzów. Ani ich oceniające spojrzenia, ani mało uprzejme komentarze nie mają żadnego znaczenia. Wtedy priorytetem jest osoba, która cierpi, a nie pozbawieni taktu ciekawscy. Jeśli znajdziesz się                w takiej sytuacji, nie pozwól, żeby przeważyło w Tobie poczucie wstydu czy zażenowania. Twoim zadaniem będzie absolutne skupienie się na autystyku i znalezienie sposobu, aby mu pomóc.

Do zapamiętania: W problematycznych sytuacjach najtrudniej jest zawsze jemu.

5. Zrozumieć obsesje 

Osoba z zaburzeniami autystycznymi ma tendencje do interesowania się rzeczami, które dla przeciętnego człowieka nie mają żadnego znaczenia, i skupiania na nich całej swojej uwagi. Może na przykład nauczyć się na pamięć rozkładu jazdy pociągu, z perfekcyjną dokładnością. Będzie chciała poruszać ten temat w rozmowach bez końca i niewiele da się zrobić, by zająć ją czymś innym. Skupienie autystyków jest absolutne. Jeśli było Ci dane tego doświadczyć, wiesz, że bywa to uciążliwe. Jednak pomimo tego, a może nawet właśnie z tego powodu, powinno się dać takiej osobie odczuć, że jest ktoś, kto ją wysłucha. Niewiele rzeczy jest                w stanie ucieszyć ją równie mocno, jak świadomość, że może się dzielić swoim wyjątkowym światem z innymi.

Do zapamiętania: Osoba z autyzmem ma zainteresowania, które mogą się wydawać nietypowe, ale są dla niej bardzo ważne – dobrze więc, by wiedziała, że ma z kim o nich porozmawiać.

6. Rutyna, rutyna, rutyna

Czy wiesz, co dla osób autystycznych jest szczególnie ważne? Poczucie bezpieczeństwa –                 a w ich odczuciu jest ono budowane poprzez wielokrotne powtarzanie tych samych czynności, a nawet całych planów dnia. Zapewne zdajesz sobie sprawę, że w dzisiejszym świecie elastyczność jest przydatną umiejętnością życiową, autystykom sprawia to jednak spory problem. Kiedy coś zakłóca ich ustaloną rutynę, w ekstremalnych przypadkach mogą mieć nawet wrażenie, że runął ich cały świat. Nie muszą być to wcale znaczne zmiany – wystarczy pojawienie się na lekcji nowego nauczyciela w zastępstwie czy brak soku                      w ulubionym smaku w sklepie. Takie drobne sytuacje wywołują wielki niepokój. Zapewne zadajesz sobie teraz pytanie: Ale w zasadzie jak można tego uniknąć? To przecież niemożliwe, życie składa się z tysiąca nieprzewidzianych sytuacji. Jest na to pewna rada: dawanie łagodnych ostrzeżeń w odpowiednim czasie. Jeśli Ty i osoba autystyczna codziennie  po obiedzie wychodzicie na spacer, a mniej więcej w tych samych godzinach kurier ma przywieźć Ci przesyłkę – spokojnie o tym powiedz. Uprzedź, że dzisiejszy spacer trzeba by nieco przełożyć w czasie. Możesz też dać możliwość wyboru, proponując wyjście tylko przed dom, aby pooddychać świeżym powietrzem. Co prawda nie sprawi to, że dyskomfort związany ze zmianą zniknie zupełnie, ale będzie przynajmniej zminimalizowany. Nigdy nie czekaj z informowaniem do ostatniej chwili.

Do zapamiętania: Rutyna sprawia, że osoba z autyzmem czuje się bezpiecznie – jeśli musi zostać naruszona, niech odbywa się to jak najłagodniej.

7. Niezrozumiały świat emocji

Relacje społeczne są słabym punktem autystyków. Brak potrzeby nawiązywania                               i utrzymywania znajomości z innymi to jedno, ale jest jeszcze coś. Autyzm znacznie utrudnia człowiekowi wczuwanie się w sytuację innych osób. Empatia może być wtedy praktycznie na zerowym poziomie. Nie tylko nie rozróżnia się wówczas cudzych emocji, ale właściwie w ogóle się ich nie rozumie, a wręcz – nie ma się świadomości, że istnieją. Ogromnym błędem               i wielką krzywdą jest nazywanie osób z autyzmem egoistami. To nie tak, że lekceważą one odczucia innych – po prostu nie wiedzą, jak je dostrzegać, a tym bardziej interpretować. Nie dlatego, że brakuje im chęci, a właśnie ze względu na zaburzenia. Tłumacząc im coś, co wiąże się z emocjami, trzeba używać języka konkretów i jasno wskazywać, kiedy ich zachowanie jest dla innych „dobre”, a kiedy „złe”. 

Do zapamiętania: Emocje innych ludzi są dla autystyków zagadką, trzeba więc regularnie pomagać im w budowaniu relacji społecznych. 

8. Problem z sensoryką

Dźwięki, które dla Ciebie są niemal niesłyszalne, autystyk może odczuwać jako męczący hałas. Zapachy i smaki, które Tobie wydają się zwyczajne i łagodne, jego mogą doprowadzić do mdłości. Sygnały sensoryczne są przez niego odczuwane o wiele silniej. Do czego można by to porównać? Wyobraź sobie, że stoisz na zewnątrz i prószy na Ciebie leciutki śnieg. Każdy płatek symbolizuje jakiś bodziec. Gdyby nie zimno, w ogóle nie dałoby się ich odczuć. Jaka jest intensywność bodźców w przypadku osoby z autyzmem? To już nie śnieg, ale lawina śnieżna, która zasypuje i miażdży. Jest to rzecz, o której nie wolno nigdy zapominać. Autystyk nie przeżywa załamań bez konkretnego powodu, ale osoba stojąca z boku może go nie dostrzegać.

Do zapamiętania: Empatia jest kluczem do zrozumienia osoby autystycznej.

9. Prawda jak na dłoni

Osoby autystyczne wcale nie są niekulturalne. Nie brakuje im taktu, nie są „niegrzeczne”. Ta łatka przylgnęła do nich, ale z niewłaściwego powodu – nie umieją po prostu ukrywać prawdy. Jeśli usłyszysz od autystyka, że przydałoby Ci się zrzucić nieco wagi, nie bierz tego do siebie. Bardzo trudno jest mu wyczuć, co inni ludzie uważają za stosowne. Jego intencją naprawdę nie jest sprawienie Ci przykrości, dzieli się z Tobą jedynie swoimi spostrzeżeniami. Będzie bardzo zagubiony, jeśli przez swoją urazę zaczniesz się wobec niego chłodno zachowywać.  

Do zapamiętania: Osoba autystyczna mówi dokładnie to, co widzi, ale z jej punktu widzenia nawet podkreślenie czyichś wad jest neutralną informacją.

10. Autyzm to szerokie spektrum

Jeśli zdarzyło Ci się mieć do czynienia z osobą autystyczną, prawdopodobnie masz ogólne pojęcie, na czym to zaburzenie polega. Pamiętaj jednak, że to tylko coś w rodzaju próbki wiedzy. Nie ma dwóch takich samych autystyków – łączą ich pewne cechy, ale w każdym jest bardzo dużo indywidualności. Jeśli coś budzi Twoją wątpliwość, jeśli chcesz być dla nich dobrym kompanem, ale nie wiesz jak – pytaj. Porozmawiaj z ich bliskimi, dociekaj, jakie mają oni potrzeby, co sprawia, że czują się dobrze. Możesz mieć pewność, że nikt nie będzie Cię wtedy oceniał, że nie wiesz wszystkiego sama lub sam już teraz. Każda Twoja inicjatywa lepszego zrozumienia autyzmu spotka się z wdzięcznością zarówno osób borykających się                z zaburzeniami, jak i opiekujących się nimi bliskich. Wyślesz im wtedy sygnał pełen akceptacji i chęci pomocy.

Do zapamiętania: Każda osoba autystyczna jest wyjątkowa i niepowtarzalna, do każdej trzeba podchodzić nieco inaczej.

Świadomość o autyzmie i rozwijanie swojej wiedzy to jedno, ale umiejętność odpowiedniego podejścia do danego człowieka jest zupełnie inną sprawą. Warto jest wcielać w życie opisane wyżej rady, pamiętając, że ich celem jest ułatwienie budowania relacji z osobą autystyczną.